Czy to już koniec reprywatyzacji i odszkodowań za nieruchomości wywłaszczone za komuny?
Decyzje administracyjne z PRL-u pozostaną już na zawsze w mocy.
16 września 2021 roku weszła w życie nowelizacja Kodeksu postępowania administracyjnego w zakresie reprywatyzacji. Nowe regulacje zakładają zakończenie procesów reprywatyzacyjnych, które dotyczą mienia zagrabionego przez władzę PRL przed 1991 rokiem w zakresie spraw, które dotychczas nie zakończyły się ostateczną decyzją o stwierdzeniu nieważności decyzji z PRL o nacjonalizacji lub odmowie ustanowienia użytkowania wieczystego.
Zmiany przepisów skomentował mec. Wiktor Kotiuk, wyjaśniając jaki wpływ nowelizacja KPA ma na aktualnie toczące się postępowania oraz czy istnieje sposób na odwołanie się do TSUE w sprawach reprywatyzacyjnych. Radca prawny przybliżył też sposoby na rozwiązanie kwestii reprywatyzacyjnych, jakie zostały zastosowane w innych krajach europejskich.
Zapraszamy do zapoznania się z materiałem video dostępnym poniżej.
Niewielka zmiana przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego istotnie wpłynie i częściowo zakończy kwestie reprywatyzacji nieruchomości wywłaszczonych w PRL. Kto dotychczas nie uzyskał ostatecznej decyzji o unieważnieniu decyzji wydanych przed trzydziestu laty, nie będzie już mógł jej unieważnić, a postępowania w tym zakresie zostaną umorzone z mocy prawa.
Co się zmienia w prawie administracyjnym?
16 września to dzień istotnych zmian przepisów polskiego prawa administracyjnego. Od tego dnia obowiązuje nowelizacja Kodeksu postępowania administracyjnego (k.p.a.), która choć teoretycznie dotyczy wszystkich decyzji administracyjnych, to zasadnicze skutki wywrze na tzw. decyzje reprywatyzacyjne nieruchomości odebranych w czasach PRL. Wynika to z faktu, iż to właśnie decyzje dotyczące wywłaszczenia nieruchomości lub odmowy ustanowienia użytkowania wieczystego nieruchomości z PRL stanowią główny, jak nie jedyny krąg decyzji administracyjnych, które po 30-40 latach od ich wydania stawały się przedmiotem wniosku o stwierdzenie nieważności. O ile same tzw. postępowania nieważnościowe są dosyć popularne, np. w sprawach budowlanych, to dotyczą one decyzji wydanych stosunkowo niedawno. Można wręcz przyjąć, iż w zasadzie niespotykane są postępowania dotyczące wniosków o unieważnienie decyzji wydanych przed trzydziestu laty, innych niż nieruchomościowe.
Na czym polega i co zmienia owa nowelizacja?
Aby to zrozumieć, warto najpierw wskazać jak dotychczas procedowane były postępowania o stwierdzenie nieważności decyzji i jakimi kończyły się orzeczeniami. Jeżeli decyzja administracyjna niezależnie od okresu jej wydania objęta była jedną z przesłanek nieważności wymienionych w art. 156 § 1 k.p.a. (np. decyzja wydana przez niewłaściwy organ, bez podstawy prawnej, z rażącym naruszeniem prawa lub wobec niewłaściwego podmiotu), organ mógł wydać dwa rozstrzygnięcia. Pierwsze podstawowe, to unieważnienie zaskarżonej decyzji. To z kolei rodziło stan prawny, jakby zaskarżona decyzja nigdy nie została wydana. Czyli pierwotny wniosek dotychczas nie został rozpoznany. W takim wypadku właściwy organ nawet po upływie 30-40 lat od złożenia pierwotnego wniosku musiał ponownie rozpoznać sprawę i wydać decyzję. Drugie możliwe rozstrzygnięcie, to decyzja o wydaniu zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa. To z kolei orzeczenie było odstępstwem od reguły, wydawanym na podstawie art. 158 § 2 k.p.a, w przypadku, jeżeli zaskarżona decyzja została doręczona lub ogłoszona stronom co najmniej 10 lat wcześniej, a także jeżeli wywołała nieodwracalne skutki prawne. Taka decyzja da facto dalej utrzymywała w mocy zaskarżoną decyzję, ale jednocześnie otwierała wnioskodawcy drogę do żądania odszkodowania od właściwego organu, za wydanie decyzji niezgodnej z prawem. Tak czy inaczej, aby dojść czy to do skutku stwierdzenia nieważności decyzji, czy do uznania decyzji za wydaną z naruszeniem prawa, wnioskodawca musiał złożyć wniosek o wszczęcie postępowania w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej. Zgodnie z przepisami k.p.a. nie istniało i nadal nie istnieje odrębne, samodzielne postępowanie w przedmiocie ustalenia wydania decyzji z naruszeniem prawa, które to rozstrzygniecie dawałoby prawo do żądania odszkodowania.
Jakich sytuacji może dotyczyć zmiana?
Powyższe łatwo zobrazować na przykładzie właśnie postępowań reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich wywłaszczonych w PRL na podstawie tzw. dekretu Bieruta, czyli dekretu z dnia 26 października 1945 roku o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy. Jeżeli za czasów PRL nieruchomość została wywłaszczona na rzecz skarbu Państwa, były właściciel wywłaszczonego przez Państwo gruntu mógł zwrócić się we właściwym czasie o przyznanie mu dzierżawy wieczystej (dzisiaj użytkowania wieczystego). Niestety często pomimo spełnienia przesłanek z dekretu, organ odmawiał przyznania użytkowania wieczystego gruntu. W takim przypadku już po zmianach systemowych w 1989 roku byli właściciele nieruchomości lub ich następcy prawni mogli wystąpić o stwierdzenie nieważności takiej decyzji odmownej. Jeżeli organ stwierdził nieważność decyzji administracyjnej o odmowie oddania gruntu w użytkowanie wieczyste, rodził się stan prawny, jak gdyby wniosek z PRL o ustanowienie użytkowania wieczystego nie został dotychczas rozpoznany. Ta decyzja z kolei otwierała drogę do ponownego żądania ustanowienia użytkowania wieczystego gruntu. Jeżeli natomiast organ rozpatrując wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji stwierdził, że w prawdzie zachodzą przesłanki nieważności decyzji, ale jednocześnie zaistniały podstawy kodeksowe uniemożliwiające jej unieważnienie, organ stwierdzał jej wydanie z naruszeniem prawa. To z kolei otwierało byłym właścicielom gruntu prawo do żądania ustalenia i wypłaty odszkodowania za grunt. Czyli, aby odzyskać nieruchomość lub odszkodowanie za nią, uprawniony podmiot musiał w pierwszej kolejności wystąpić z wnioskiem o stwierdzenie nieważności decyzji wydanej w PRL.
Co jest istotą wprowadzanych zmian?
I tu dochodzimy do sedna omawianej nowelizacji przepisów k.p.a. Otóż Ustawą z dnia 11 sierpnia 2021 roku o zmianie ustawy ? Kodeks postępowania administracyjnego, ustawodawca wprowadził przepis art. 158 § 3 k.p.a., zgodnie z którym, jeżeli od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji administracyjnej, upłynęło trzydzieści lat, nie wszczyna się postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji. To z kolei powoduje, iż jeżeli dotychczas decyzje z PRL nie zostały ostatecznie unieważnione lub nie zostało stwierdzone ich wydanie z naruszeniem prawa, byli właściciele nieruchomości lub ich następcy nie będą mieli prawa, ani do zwrotu nieruchomości, ani do uzyskania odszkodowania. Przepis ten jednoznacznie kończy temat reprywatyzacji gruntów, wobec których dotychczas nie unieważniono decyzji z PRL.
Czy dotyczy to wszystkich spraw?
Oczywiście dotyczy to tylko spraw, w których do zwrotu nieruchomości lub uzyskania odszkodowania niezbędne jest stwierdzenie nieważności decyzji z PRL. Należy pamiętać, że pod szeroko rozumianą tzw. reprywatyzacją kryją się także postępowania o zwrot nieruchomości lub zapłatę odszkodowania, prowadzone na podstawie innych przepisów, które nie wymagają unieważnienia decyzji z PRL. Jak np. ustawy o gospodarce nieruchomości o zwrot lub odszkodowanie za wywłaszczone gospodarstwa rolne na gruntach warszawskich czy dotyczące gruntów oddanych w użytkowanie lub zarząd przedsiębiorstwom państwowym lub spółdzielnią mieszkaniowym. Na ich podstawie spółdzielnie mieszkaniowe, czy następcy prawni przedsiębiorstw państwowych mogą nadal domagać się zwrotu nieruchomości lub odszkodowania.
Niestety oprócz wprowadzenia trzydziestoletniego cenzusu czasowego dla stwierdzenia nieważności decyzji, ustawodawca zadecydował także, iż do wszelkich dotychczas toczących się postępowań o stwierdzenie nieważności decyzji wydanych przed trzydziestu laty, a niezakończonych ostateczną decyzją, stosuje się nowe przepisy i postępowania te ulegają umorzeniu z mocy prawa z chwilą wejścia przepisów w życie, tj. z dniem 16 września 2021 roku. Oznacza to, iż pomimo złożenia wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji przed wejściem w życie nowych przepisów, a czasem nawet wiele lat temu, postępowania te zostaną umorzone. W konsekwencji wiele osób może ponieść ogromne straty finansowe z uwagi na koszty postępowań, które niekiedy były prowadzone przez 10-15 lat, a także wynagrodzenia jakie zapłaciły za zakup roszczeń do gruntów. Kwoty te mogą oscylować od kilkudziesięciu tysięcy złotych to nawet kilku milionów złotych.
Skontaktuj się z nami! tel. +48 577 194 294, email: biuro@gkradcowie.pl
